Avrupa'da 2014'ten sonra üretilen tüm araçlarda ESC (Elektronik Stabilite Kontrol Sistemi) bulunması zorunlu. Peki bu ESC veya diğer adlarıyla ESP, ESCP, DSC, DSTC, VSA, VSC, PSM nedir ?
ESC, emniyet kemeri ve hava yastığından sonra otomobil güvenlikleri için en önemli buluşlardan birisi hiç şüphesiz. Emniyet kemeri ve hava yastığı sizi kaza anında korumak için tasarlanmıştır. Ama kaza yapmamanızı engelleyemezler. İşte tam da bu önemli görevi ESP üstleniyor.
ESC(Electronic Stability Control System) elektronik denge kontrolünün, ESP(Electronic Stability Control Program) ise elektronik stabilite programının kısaltmasıdır. Bu iki özellik birbirinin aynısıdır. Yapılan testler ve araştırmalar bu özelliğin otomobil tarihinde emniyet kemeri ve hava yastıklarıyla birlikte en büyük otomobil güvenliği gelişmesi olduğunu gözler önüne seriyor. Ama fark şu ki hava yastıkları ve emniyet kemerleri pasif güvenlik sistemi grubuna girerken, ESP aktif bir güvenlik sistemidir. Yani, hava yastıkları ve emniyet kemeri sizi kaza sırasında korurken, ESP sizi kazadan uzak tutmak için uğraşır.
İsveçli araştırmacılara göre, ESP kötü hava şartlarında ölümlü kazaları %32 azaltabiliyor. Yine benzer şekilde İngiltere'de yapılan bir araştırmada ESP donanımlı bir otomobillerin %25 oranında daha az ölümlü kazaya karıştığı tespit edildi.
Sistem ilk olarak 1995’te Mercedes S Serisine yerleştirildi. Daha sonra 1997 yılında A Serisi, geyik testinde takla atınca, firma en değerli otomobillerine sakladığı sistemi en ucuz modeli olan A Serisine yerleştirmek zorunda kaldı.
İnternette ESP ile ilgili bir çok video bulabilirsiniz. Aşağıda seçmiş olduğumuz videoda görüldüğü üzere aynı alt yapıda üretilen Fiat Fiorino teste ESP'li, Citroen Nemo ise ESP'siz katılıyor. Aynı yapılan bu testin sonucuna hep birlikte bakalım.
Bunlar mutlaka karşılaşmak istemeyeceğimiz durumlar ancak yine de ESC bir otomobilde mutlaka bulunması gereken donanımların en başında yer alıyor. Avrupa Birliği Komisyonu da bizimle aynı düşünceye sahip olmalı ki; 2014'ten sonra üretilen araçlarda ESP bulunmasını zorunlu kıldılar. Peki güvenliğimiz için bu kadar önemli olan ESP sistemi sihir gibi bir şey mi?
ESP (ESC) Nasıl Çalışır ?
Bugünlerde her biri uzun adının kısaltması olan yüzlerce elektronik sistem bulunurken kafamızın karışması kesinlikle şaşırtıcı bir durum değil. Üstüne bir de markaların sadece kendine özel sistemleri eklendiğinde durum iyice karmaşık bir halıyor.
Sadece ESP'yi ele alsak bile (Elektronik Stabilite Programı), ESC (Elektronik Stabilite Kontrolü), VSC (Araç Kararlılığı Kontrolü), VSA (Araç Kararlılığı Yardımı) veya DSC (Dinamik Denge Kontrolü) olarak çeşitli isimlerle karşılaşıyoruz. Bazı otomobil üreticileri, örneğin ESP'yi tanıtmak için kendi adlandırmalarını kullanıyorlar; bu nedenle ESP'yi ararken Volvo'nun DSTC'si ile (Dinamik Kararlılık ve Çekiş Kontrolü) veya Porsche'nin PSM'siyle (Porsche Stability Management) karşılaşabilirsiniz. En geneli ESP olduğu için biz konuyu ESP olarak ele alalım ve nasıl çalıştığına bir göz atalım.
ESP’yi, ABS ve TCS’ye üçüncü bir boyut eklemek olarak da düşünebilirsiniz aslında. ESP'nin istenilen verimde çalışabilmesi için araçta öncelikle ABS ve TCS (‘ASR’ Anti Patinaj Sistemi) bulunmalıdır. Çünkü frene bastığınızda ABS, gaza bastığınızda TCS aracın dengesini sağlamaya çalışır. Kısaca bu iki sistem sürücünün hareketlerine göre aracı genel olarak boylamasına dengede tutmaya çalışır. ESP ise bu noktadan sonra devreye giriyor. Aracı yanlamasına dengede tutan sistem olarak kaymaları önlemek ve tekerleklerin ritmik hareketlerini kontrol etmek için elektronik bir destek alarak aracı yolda tutmaya yarar. Trafikteki ölümlü kazaların sebebinin %40 oranında kayarak gerçekleştiğini ve ESP'nin de kayma oranını %80'e kadar düşürdüğünü göze alırsak sistemin güvenlikteki önemini anlamak hiç de zor değil.
ESP İle Virajlarda Ekstra Güven
ESP, ABS ve TCS'nin üst boyutu ve daha gelişmiş bir sistem olduğundan dolayı, çalışması için birçok donanım kullanıldığını öğrenmek tuhaf değil elbette. Tekerleklerin tek tek hızlarını ve ivmelerini kontrol eden çok sayıda sensör bilgileri ESP kontrol ünitesine gönderir. Bu bilgiler direksiyonun o andaki döndürülme derecesiyle birleştirilerek kontrol ünitesinde kontrol edilir.
Aracın reaksiyonu, direksiyon girdileriyle uyum sağlamazsa ESP sistemi, aracı direksiyon çizgisinde tutmak için gerekli tekerleklere fren uygular. Bu şekilde araç virajlarda çok daha güvenli bir şekilde ilerler. ESP’nin davranışını traktörlerde bulunan tek teker frenine benzetebiliriz.
Yukarıda bulunan videoda tek teker freni sayesinde traktör dönüş çapını tek tekerini kitleyerek yapabiliyor. ESP de bu mantıkla fakat çok daha kompleks şekilde, sizin aracın kontrolünü kaybetmemeniz için uğraşır. ESP gerektiğinde frenle birlikte motor gücünü ve bazı araçlarda şanzumanı de kontrol ederek çalışır. Aşağıdaki videoda ESP'nin çalışma mantığı simüle edilmiştir. Araç arkadan kayma(oversteer) eğiliminde olduğunda hangi yöne doğru yöneldiğine bağlı olarak ön tekerlerden birini, eğer önden kayma(understeer) eğilimindeyse arka tekerlerden birine gerekli fren kuvveti uygulanır.
ESP'nin Faydaları
ESP sürücünün kontrolünde olmayan bir sistemdir. Sürücü otomobilin istediği tekerini yavaşlatamaz fakat ESP otomatik olarak istediği tekerleği yavaşlatabilir. Bu sayede diğer güvenlik teknolojilerine gelişme imkanı sunar. Buna acil frenleme durumunda gerekli fren kuvveti uygulanmadığında yardım eden BAS’yi(‘AEB’ Acil Durum Fren Yardımcısı) ve araç sürücünün kontrolünde olmadan otomatik olarak belli bir süre kendisini frenleme yapan Hill-holder(Yokuş Kalkış Destek Sistemini) örnek verebiliriz. Bu sistemlerin özünde de ESP sisteminin mantığı yatar.
Ticari araçlarda bu özellik biraz daha yüksek teknoloji ve algoritmayla kullanılıyor. Bu tarz araçlarda yük ağırlık ve konumunu ölçen, buna göre ESP verilerini uyarlayan ek sensörler bulunuyor. Virajı dönerken veya frenleme yaparken yüklerde kayma meydana gelirse ESP olay sırasında bunu algılayıp karakterini değiştirebiliyor.
ESP aynı zamanda düşük maliyetli ancak bir o kadar da etkili bir lastik basınç takibi sistemi sunuyor. Malum virajlarda lastiklerin basıncı hayati değere sahip. Sistem, tekerleklerin devrini aracın hızıyla oranlayarak lastiklerin yere hangi çapta bastığını tespit eder. ESP sistemi sayesinde bugün lastiklerin basıncının ne durumda olduğunu bilgilendirme ekranından kolaylıkla öğrenmek de mümkün oluyor.
ESP kapatma tuşu olsa bile zorda kalmadığınız (kara, çamura saplanma vs.) veya sportif sürüş istemediğiniz sürece, bu sistemi güvenliğiniz için açık tutun. Bu tuşların tehlikeli olduğu kanısına varan bazı araç üreticileri de artık otomobillerden bunları kaldırıyor. Daha güvenli yollarda görüşmek dileğiyle.